Covid-19 ve Türkiye Ekonomisinde Kilitlenme

Covid-19 Türkiye ekonomisini nasıl etkileyecek sorusu bu sıralar daha sık soruluyor. Dolar kurunun yükselmesi, üretim hacminin düşmesi, sosyal mesafeye dikkat etmemiz gereken sürenin uzaması bu soruya verilecek muhtemel cevaplar hakkında bize ipucu veriyor.

Türkiye ekonomisine yön veren kurumlar (BDDK, TCMB, Hazine ve Maliye Bakanlığı) uluslararası ekonominin gidişatından uzak kalamıyor. Bu yüzden kurumların attığı adımları ele almadan önce dünya ekonomisindeki bazı gelişmelere ve merkezi kurumların durumlarına kısaca göz atmakta yarar var. Doların rezerv para, kredi para olması niteliğiyle FED’in pozisyonu bizim için önem arz ediyor. Hele ki Türkiye gibi gelişmekte olan ülkelerin dolar olmadan ticaret yapmaları, kredi almaları özetle işi yürütmeleri mümkün değil. Şu sırayla gidelim. İlk olarak, FED’in 2008 krizinin ardından içine girdiği açmazı konuşacağız. Çünkü, FED’in para yaratma gücünün yanında açık piyasa işlemleri yoluyla hızlı likidite veya kaynak yaratma gücü bulunmaktadır. Ayrıca doların etkin bir rezerv para olması, FED’i uluslararası borç veren son mercii haline getiriyor. Bu yüzden Türkiye gibi dolardaki harekete göre politika geliştiren ülkeler FED’in pozisyonuna bağımlı hale geliyor. İkinci olarak, Türkiye’nin en büyük ticaret ortağı Avrupa’nın Covid-19 virüsü ile yaşadığı daralmanın Türkiye ekonomisi üzerindeki olası etkilerini konuşacağız.

FED’İN AÇMAZI

Covid-19 salgını önce Avrupa’da ardından da ABD’de hızla yayılmaya başladı. Dünya üretim ve ticaret seviyelerindeki düşüş ülke ekonomilerini küçültüyor. Hükümetler, özel kuruluşlara ve kamuya kredi ve kredi enjeksiyonları içeren mali paketler açıklıyorlar. Merkez bankalarının ve hatta IMF ve Dünya Bankası gibi uluslararası kuruluşların, daha önce hiç görülmemiş bir ölçekte devlet tahvili ve kurumsal tahvil satın alarak kredi enjekte etmeleri 2008-2009 ekonomik kriz dönemindeki niceliksel genişleme programlarını geçmiş durumda. 2008 krizinde gerçekleşen parasal genişleme programı batan büyük firmaları kurtarmak amaçlıydı. Ancak bu kurtarma programları daha fazla borçluluğu tetikledi. Bir yandan faiz oranları düşürülerek kolayca borçlanmanın yolu açıldı. Faizleri düşürüp krediyi canlandırarak yatırımın ve tüketimin de canlanması bekleniyordu ancak bu gerçekleşmedi. Bu canlanma geciktikçe de daha fazla parayı piyasaya sürdüler. Bunun sonucunda devletler 2020 yılına büyük bir borçluluk içinde girmiş oldu.

Kısaca, FED faizleri arttırmadığı sürece, mevcut likidite bolluğu finansal varlık balonlarının daha da şişmesine ve bir finansal kriz tehlikesinin büyümesine katkıda bulunacaktı. Faizleri artırdığında ise, finansal varlık balonlarının patlamasına ve yeni bir finansal krize yol açma ihtimali bulunuyor. 2008 krizinden itibaren bu kıskaçta yol alan FED, Covid-19 virüsünün patlak vermesinin ardından 700 milyar dolar finansal varlık alım programı açıkladı ve daha sonra bu miktarın sınırsız olacağını söyledi. Aşağıdaki tabloda ABD Kongresi tarafından onaylanan mali harcama miktarının, 2008 Büyük Durgunluk sırasındaki harcama programını gölgede bıraktığını görebiliriz.

Duvar